Δημήτρης Παπακωνσταντίνου

Με την σφραγίδα τού Ελληνικού
Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών
Στο Θέατρο ΑΛΦΑ αναπολήθηκε
ο Δημήτρης Παπακωνσταντίνου και το έργο του
Διπλή προσφορά: τελετή θύμισης και
δίτομη έκδοση τού ποιητικού έργου του

Στις 15 Μαρτίου 2010, με πρωτοβουλία τού Ελληνικού Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών (ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ.), έγινε στην κομψή σκηνή τού Θεάτρου ΑΛΦΑ μια εκ βαθέων τελετή ΜΝΗΜΗΣ αφιερωμένη στον αείμνηστο ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ. Άψογο άνθρωπο και:
α) Φιλόλογο καθηγητή τού ιστορικού ΖΑΠΠΕΙΟΥ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟΥ τής Κωνσταντινούπολης.
β) Ποιητή, δοκιμιογράφο και κριτικό βιβλίου, που τιμήθηκε με το "Βραβείο Ποίησης τής Ακαδημίας Αθηνών", με το Βραβείο Ποίησης "Κώστα και Ελένης Ουράνη", με το Β' Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου και Κριτικής τού Υπουργείου Πολιτισμού, καθώς επίσης από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά του στην Παιδεία και τα Γράμματα τής Πόλης.
Βασικοί συντελεστές τής βραδιάς ήταν:
• Οργάνωση-Παρουσίαση: Ειρήνη Σαρίογλου. Οργανώτρια τής όλης εκδήλωσης, Ιδρύτρια τού ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ. και έμπρακτα η οικοδέσποινα τής τελετής, για την οφειλόμενη τιμή και μνήμη προς τον μεγάλο απόντα.
• Φιλογογική ανάλυση: Καίτη Σαρίογλου.
• Απαγγελία: Στέφανος Ληναίος.
• Τραγούδι: Γιώργος Νταλάρας.
• Σκηνοθετική επιμέλεια: Καλλιόπη Λεγάκη
Ωστόσο, πέρα από τούς πιο πάνω συντελεστές, αυτή που δέσποζε στην θεατρική σκηνή τού ΑΛΦΑ, καθώς και στην πλατεία τού θεάτρου ήταν η άϋλη μορφή τού μεγάλου δάσκαλου, ποιητή και κριτικού βιβλίου Δημήτρη Παπακωνσταντίνου. Τού αξέχαστου Δημήτηρη ΜΑΣ.
..................................................
Η διδασκαλική και η πνευματική πορεία του:
Ο Δημήτρης Παπακωνσταντίνου ήρθε στην Αθήνα κυνηγημένος από τούς Τούρκους, αλλά και το δικτατορικό "αποφασίζομεν και διατάσσομεν" τού τότε (Σεπτέμβρης τού 1965) Γενικού Προξένου τής Ελλάδας Ανδρέα Καρανδρέα. Ενός ατόμου κάθε άλλο παρά άξιο για το σημαντικό εκείνο πόστο. Και μάλιστα σε de facto διαδοχή από τον προκάτοχό του αείμνηστο Θεμιστοκλή Λ. Χρυσανθόπουλο, που ως Γενικός Πρόξενος έγραψε τη δική του τιμητική ιστορία, εκεί στην Πόλη μας.
Ο Δημήτρης Παπακωνσταντίνου διώχτηκε (για να μην απελαθεί φανερά με τουρκικό φιρμάνι) υπό το βάρος μιας κατηγορίας ανύπαρκτης. Και τούτο επειδή επωμίστηκε (εν γνώσει, ιπποτικά και αντρίκεια) το κατά τουρκική κρίση "πταίσμα". Η φιλόλογος και καθηγήτρια στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο τής Πόλης Καίτη Σαρίογλου, παλαιά μαθήτρια τού Δ. Π., αφηγήθηκε από σκηνής τα όσα βρόμικα και ύπουλα διαδραματίστηκαν τότε:
«Ήρθαν τούρκοι ανακριτές τού υπουργείου Παιδείας και μάς είπαν: «Πάρτε μια κόλλα χαρτί και μολύβι. Θα γράψουμε άσκηση στο μάθημα τουρκικής ιστορίας. Αρχίστε από τον πρώτο στίχο τών Εθνικών Ύμνων Τουρκίας, Γαλλίας και Ελλάδας. Ακολουθεί μια επώδυνη ανακριτική διαδικασία. Μας πιέζουν, να ψευδομαρτυρήσουμε πως διδαχτήκαμε από τον Παπακωνσταντίνου το ποίημα τού Δ. Σολωμού, που μελοποιηθέν έγινε ο ελληνικός εθνικός ύμνος. Δεν ενδίδουμε. Έχει όμως ήδη αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση που θα ξεριζώσει τον δάσκαλο από την Πόλη και τα σχολειά της. Θα μιλήσουν αργότερα για προσχεδιασμένο σενάριο ημετέρων και αλλογενών. Κι όταν τελικά ανακαλύπτεται πως το γνωστό ποίημα, το είχε διδάξει σε άλλες τάξεις, η Ελευθερία Σουσλού, η μετακλητή φιλόλογος τού σχολειού μας, ο Παπακωνσταντίνου ―το μεγαλύτερο πνευματικό μας κεφάλαιο― είναι αυτός που διατάζεται από τον τότε Γενικό πρόξενο τής Ελλάδος στην Πόλη, τον Νικόλαο Καρανδρέα, να επωμιστεί κάτι που δεν έκανε. Το τίμημα; Η παύση του από το Ζάππειο.
Αναρωτιέμαι πολλές φορές, αν άραγε γνώριζε ο κύριος Γενικός, πως ο Παπακωνσταντίνου ήταν ο τελευταίος τής μεγάλης χορείας των διδασκάλων του Γένους…
24 Σεπτέμβρη του ΄65
Τελευταία μέρα τού σχολείου
Δε βλέπω τις σκάλες, βαδίζω στο ικρίωμα
Η ψυχή μας, πελιδνή, αναρριγεί
Πώς αργεί να ξημερώσει, τέτοιες μέρες…
...θα γράψει ο Δάσκαλος την τελευταία μέρα εκείνης της χρονιάς.»
Τί να προσθέσουμε εμείς, τώρα; Από πού ν' αρχίσουμε και πού να τελειώσουμε για το βρόμικο παρασκήνιο που ξεκίνησε εσωτερικά κι εξωτερικά τού ιστορικού Ζαππείου Παρθεναγωγείου; Ως Κωνσταντινουπολίτες ντρεπόμαστε να μπούμε σε λεπτομέρειες, το ίδιο όπως ντρεπόμαστε για το ρόλο τού Γ. Προξένου Ανδρέα Καρανδρέα. Και για κάποιους από το τότε ένδον τού Ζαππείου.
..................................................
Παρένθεση (έτσι για να ξεφύγουμε από το άγχος τών ανωτέρω) για τον Άνθρωπο και Στοχαστή Δημήτρη Παπακωνσταντίνου:
Ο Δημήτρης Παπακωνσταντίνου μεγάλωσε στην Πόλη, την οποία και εξύμνησε στα ποιήματά του. Γεννήθηκε το 1915 (ως Δημήτρης Παπαδόπουλος) στα Γαλατάρια, το όμορφο και ειδυλλιακό προάστιο τής Πόλης. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο στον Βαθυρρύακα, όπου είχε εγκατασταθεί η οικογένειά του: ο παπα-Κωσταντής (ο πατέρας του) με τα έξι παιδιά του, τη Νίνα , τη Σοφία, την Κασσάντρα, τη Σμαράγδα, τον Νίκο και τον Δημήτρη. Αποφοίτησε από την Μεγάλη τού Γένους Σχολή το 1934 και συνέχισε τις σπουδές του στην Φιλοσοφική Σχολή τού Πανεπιστημίου τής Αθήνας.
Επέστρεψε στην γενέτειρά του και ανέλαβε υπηρεσία ως φιλόλογος τής Μέσης Εκπαίδευσης αρχικά στα Λύκεια τής Πόλης (1943-1965) και στη συνέχεια στα Σχολεία τής Αθήνας, όπου προήχθη στο βαθμό τού γυμνασιάρχη. Δόκιμος ποιητής, αδέκαστος κριτικός συνεργάστηκε με τα σημαντικότερα λογοστεχνικά περιοδικά τής Πόλης, τής Αθήνας και τής Θεσσαλονίκης (Βόσπορος, Πυρσός, Νέα Εστία, Ευθύνη, Ν. Πορεία, Σκέψη κ.ά.) ενώ παράλληλα διηύθυνε και το λογοτεχνικό περιοδικό Τέχνη τον πρώτο χρόνο τής έκδοσής του. Ο Παπακωνσταντίνου τιμήθηκε επανειλημμένα για το σύνολο τής συγγραφικής δραστηριότητάς του: Το 1976 απέσπασε το Βραβείο Ποίησης τής Ακαδημίας Αθηνών για την ποιητική συλλογή του Σκιαμαχία, σειρά Α', ενώ το 1982 τιμήθηκε με το Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη τής Ακαδημίας Αθηνών για την ποιητική συλλογή του Απέκδυση.
Το 1978 έλαβε το Β' Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου και Κριτικής τού Υπουργείου Πολιτισμού για το έργο του Κριτική Βιβλίου, σειρά Α'. Τιμήθηκε, επίσης, από την Ακαδημία Αθηνών και για την προσφορά του στην Παιδεία και τα Γράμματα τής Πόλης (1973).
Το 1986 τού απονεμήθηκε το οφίκιο τού Άρχοντα Νοταρίου τής Μεγάλης τού Χριστού Εκκλησίας.
..................................................
Κλείνουμε το γραφτό τούτο αναφερόμενοι στο σημείο από το οποίο θά ’πρεπε, ίσως, να έχουμε αρχίσει: στην τελετή μνήμης, αγάπης και σεβασμού στον Δάσκαλο και Ποιητή Δ. Παπακωνσταντίνου. Η εν γνώσει παρέκβαση εστιάζεται στο ότι το σχετικό με την συγκεκριμένη βραδιά πρόγραμμα ήταν πολυδιάστατο. Έτσι προχωρούμε στο καθ' εαυτό τελετουργικό τής βραδιάς.
Έναρξη με τις επί σκηνής δύο "ιέρειες" τού ελληνικού Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών. Στην απαγγελία ποιημάτων τού Δ. Παπακωνσταντίνου η Ειρήνη Σαρίογλου. Και στην φιλολογική ανάλυση η Καίτη Σαρίογλου, μητέρα τής πρώτης και μαθήτρια τού τιμώμενου Δασκάλου, τού τιμητικά γνωστού και στο Πανελλήνιο.
Στο επόμενο πλάνο ο πάντα πρόθυμος (και αφιλοκερδής) στην προσφορά του, γνωστός ηθοποιός τού Θεάτρου, Στέφανος Ληναίος.
Γνωστός και αγαπητός, ο οποίος μαζί με την καθ' όλα άξια ηθοποιό και σύζυγό του Έλλην Φωτίου, χειροκροτήθηκε τόσες και τόσες φορές από το θεατρόφιλο κοινό τής Αθήνας. Ο Στέφανος Ληναίος ερμήνευσε, στην σκηνή τού ΑΛΦΑ, ένα κομμάτι από τη ζωή τού αείμνηστου Κωνσταντινουπολίτη.
Ακολούθησε ο τραγουδιστής Γιώργος Νταλάρας, που και αυτός αφιλοκερδώς ερμήνευσε δύο ποιήματα τού Δημήτρη Κ. Παπακωνσταντίνου μελοποιημένα από τον τούρκο μαέστρο τής κρατικής ορχήστρας και συνθέτη Serdar Yalçin.
Σε όλους αυτούς, καθώς και στους αφανώς συμμετέχοντες στην πραγματικά επιμνημόσυνη εκείνη βραδιά, όπως τη σκηνοθέτιδα Καλλιόπη Λεγάκη, τούς τεχνικούς αλλά και τις κοπέλες που έσπευσαν να βοηθήσουν στην επιτυχία τής τελετής, οφείλονται εκ βαθέων ευχαριστίες. Πραγματικά άφησαν και τη δική τους προσωπική σφραγίδα. Τούς ευχαριστούμε.
..................................................
Η τελετή-εκδήλωση Μνήμης και Συγκίνησης έχει, ακόμα, μια συνέχεια πιο σεβαστική και πιο χειροπιαστή. Το ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών φρόντισε και για κάτι άλλο σημαντικό: Την έκδοση ενός δίτομου έργου (σχήμα 20,5x14 και σελίδες 324 και 390, ο Α' και ο Β' τόμος αντίστοιχα) τών Απάντων τού πολυβραβευμένου ποιητικού έργου τού Δ. Παπακωνσταντίνου.
Πρόκειται για έκδοση προσεγμένη, καλαίσθητη, αλλά επίσης πολύμοχθη και πολυέξοδη.
Από εμάς ένα επιπλέον σεβαστικό χειροκρότημα προς όλους τούς συντελεστές τής Εκδήλωσης.